|
65 -
FERÂİZ HESÂBLARI
İKİNCİ KISM:
Yalnız eshâb-ı ferâiz
vardır. Asabe yokdur. Asabe bulunmadığı için eshâb-ı ferâizden geri kalan mal,
yine eshâb-ı ferâize, hisseleri oranında bölünür. Ya’nî eshâb-ı ferâize geri
verilir, red olunur. Fekat, zevc ile zevceye geri verilmez. Bu ikisine, (Red
olunmıyanlar) denir. Zevc ve zevceden başka eshâb-ı ferâize, (Red
olunanlar) ya’nî tekrâr verilenler denir. İkinci kısm problemlere, (Reddiyye
mes’eleleri) denir. Reddiyye mes’elelerinde iki hâl vardır:
1 - Reddiyye mes’elesinde
red olunmıyan bulunmazsa, iki şekl vardır:
A: Red olunanlar, bir
sınıfdan farz sâhibi oldukları zemân, mes’elenin aslı ikiden olur.
Meselâ, iki kız kardeş
bulunduğu zemân, herbiri, mîrâsın yarısını alır.
İkinci misâl: Cedde ve
anadan kız kardeş bulunduğu zemân, herbiri yarısını alır. Çünki, her ikisinin
farzı da südüsdür.
B: Red olunanlar, aynı
sınıfdan farz sâhibi olmadıkları zemân, reddiyye mes’elesinin aslı, hisse
sayılarının toplamı olur.
Meselâ, mes’elede sülüs ve
südüs sınıfları varsa, mes’elenin aslı altıdan olacakdı ve farzı sülüs olanın
hissesi 6 x 1 / 3 = 2, farzı südüs olanın 6 x 1 / 6 = 1 olacakdı. Fekat, asabe
bulunmadığı için, mes’elemiz, reddiyye mes’elesi olur. Mes’elenin aslı altı
yerine [2 + 1 = 3] üç olur. Ana ve anadan iki kız kardeş gibi ki, burada ananın
farzı südüs, anadan iki kız kardeşin farzı sülüs olduğundan, bu reddiyye
mes’elesinin aslı üç olup, iki hissesi kardeşlere, bir hissesi anaya verilir.
İkinci misâl: Reddiyye
mes’elesinde, nısf ve südüs sınıfları varsa, mes’elenin aslı altı olacakdı.
Farzı nısf olanın hissesi 6 x 1 / 2= 3 ve farzı südüs olanın hissesi 6 x 1 / 6 =
1 olacakdı. Reddiyye mes’elesinin aslı ise [3 + 1 = 4] dört olur. Kız ve oğul
kızı bulunduğu zemân üç hisse kız için, bir hisse oğul kızı için olur.
Üçüncü misâl: Reddiyye
mes’elesinde, nısf ve sülüs yâhud südüsân [iki aded altıda bir] ve nısf veyâhud
sülüsân [iki aded üçde bir] ve südüs varsa, mes’elenin aslı, altı yerine, beşden
olur. Kız kardeş ve anadan iki kız kardeş bulunduğu zemân, reddiyye mes’elesinin
aslı [3 + 2 = 5] beş olup, üç hisse kız kardeşe, iki hisse anadan iki kız
kardeşe verilir.
2 - Reddiyye mes’elesinde,
red olunmayan da bulunuyorsa, yine iki şekl vardır:
A: Red olunanlar, bir
sınıfdan farz sâhibi iseler, iki hâl vardır:
Birinci hâl: Red olunmıyan,
hissesini aldıkdan sonra, geri kalan mal, red olunanlar sayısına bölünebiliyor
ise, red olunmıyan, hissesini alır, geri kalan, red olunanlar sayısına bölünür.
Meselâ, zevc ve üç kız
bulunduğu zemân, zevc dörtde bir hisse alıp, geri kalan üç hisse, kızlara taksîm
olunur.
İkinci hâl: Red olunmıyan
hissesini aldıkdan sonra, geri kalan mal, red olunanlar sayısına bölünemezse,
red olunan kimselerin sayısı, red olunmıyanın farzının [hissesinin] paydası ile
çarpılarak, mes’elenin aslı elde edilir.
Meselâ, zevc ve beş kız
bulunduğu zemân, zevc rubu’ alıp, geri kalan üç hisse, beş kıza
bölünemediğinden, mes’elenin aslı, [4x5=20] yirmi olup, zevc beş hisse, kızlar
onbeş hisse alır. Bir kıza üç hisse verilir.
B: Red olunanlar, iki veyâ
üç ayrı sınıfdan farz sâhibi iseler, red olunmıyan kimse, hissesini alır. Geri
kalan mal, reddiyye mes’elesi gibi çözülür. Burada da, iki hâl vardır:
Birinci hâl: Red
olunmıyanlardan kalan hisseler, reddiyye mes’elesinin aslına bölünebiliyor ise,
mes’elenin aslını bulmak için, red olunan ve red olunmıyan kimselerin
sayılarının en küçük ortak katı ile, red olunmıyan farzının [hissesinin] paydası
çarpılır.
Meselâ, bir zevce, dört
cedde ya’nî büyük anne, anadan altı kardeş varsa, zevce rubu’ alınca, geriye üç
hisse kalır. Red olunanların mes’elesinin aslı ise, ceddelerin hissesi 6 x 1 / 6
= 1, kardeşlerin hissesi 6 x 1 / 3 = 2 olduğundan 1 + 2 = 3 olur. Geri kalmış
olan üç hisse, reddiyye mes’elesinin aslı olan üçe bölündüğünden, mes’elenin
aslı, [12 x 4 = 48] kırksekiz olur. Çünki, cedde sayısı olan dört ile, kardeş
adedi olan altının en küçük ortak katı onikidir. Zevceye 48 x 1 / 4 = 12 hisse,
dört ceddeye 1 x 12 = 12 hisse ve birine üç hisse, altı kardeşe 2 x 12 = 24
hisse ve her birine dört hisse düşer.
İkinci hâl: Red olunmıyan,
hissesini aldıkdan sonra, geri kalan hisseler, reddiyye mes’elesinin aslına
bölünemiyor ise, mes’elenin aslını bulmak için, reddiyye mes’elesinin aslı ile,
red olunmıyan farzının paydası [ya’nî kesrin mahreci] çarpılıp, bulunan aded
ile, tekrâr, red olunan ve red olunmıyan kimselerin sayılarının en küçük ortak
katı çarpılır.
Meselâ, dört zevce, dokuz
kız, altı cedde bulunduğunu farz edersek, zevceler sümün alıp, geriye yedi hisse
kalır. Reddiyye mes’elesinin aslı ise, dokuz kız 6 x 2 / 3 = 4 hisse, altı cedde
6 x 1 / 6 = 1 hisse alacağı için, 4 + 1 = 5 olur. Geri kalan yedi hisse,
reddiyye mes’elesinin aslı olan beş sayısına bölünemediğinden, mes’elenin aslı,
[5 x 8 x 36 = 1440] bindörtyüzkırk olup, zevcelere [1440 : 8 = 180] yüzseksen
hisse, kızlara [(1440 - 180) x 4 / 5 = 1008] binsekiz hisse, ceddelere [(1440 -
180) x 1 / 5 = 252] ikiyüzelliiki hisse verilir ki, herbir zevceye kırkbeş
hisse, her kıza [1008 : 9 = 112] yüzoniki hisse, her ceddeye [252 : 6 = 42]
kırkiki hisse verilir.
(Kâdıhân)
“rahmetullahi teâlâ aleyh”
diyor ki, vefât eden kadının yalnız zevci kalsa ve malının yarısını yabancı
birine vasıyyet etmiş olsa, malın yarısını bu yabancı alır. Üçde birini zevci
alır. Altıda biri de Beyt-ül-mâle kalır. Çünki, yabancı kimse önce üçde birini
alacakdır. Kalan üçde ikinin yarısını zevc alır ki, mîrâsın üçde biridir. Geriye
mîrâsın üçde biri kalır. Bunun altıda biri yabancıya verilerek, buna vasıyyet
edilmiş olan mîrâsın yarısı temâmlanır. Geriye kalan altıda biri de Beyt-ül-mâlın
olur. Çünki kalan, zevc’e veyâ zevceye verilmez. Malının yarısını zevcine
vasıyyet etseydi, mîrâsın hepsi zevcin olurdu.
(Fetâvâ-yı Hindiyye)de
diyor ki, meyyitenin zevci, kızkardeşi ve babadan kızkardeşi olsa, zevc yarısını
ve kızkardeş de yarısını, babadan kızkardeş altıda birini alıp, mes’elenin aslı,
altıdan yediye avl eder. Babadan erkek kardeş de bulunsaydı, babadan kızkardeşi,
farz hissesinden düşürüp asabe yapardı. Zevcden ve kızkardeşden geriye birşey
kalmadığı için, babadan kızkardeş, hiçbirşey alamazdı.
|
